نقشه مغزی چیست ؟

آشنایی بیشتر با نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمّی
(QEEG/Quantitative ElectroEncephaloGraphy)

EEG (الکتروانسفالوگرافی) یا نوار مغزی یکی از ابزارهای تشخیصی است که با استفاده از آن می توان به ثبت فعالیت امواج مغزی پرداخت. آسیب های فیزیکی به مغز مانند ضربه های مغزی، جریان های الکتریکی طبیعی بافت مغز را مختل می کند. به طور مشابه، آسیب هایی مانند تشنج، التهاب مغزی، اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری، اختلال وسواس اجباری و … فعالیت امواج مغز را تغییر می دهند.
الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) که به نام نقشه مغزی نیز شناخته می شود، به یک تجزیه و تحلیل جامع از باندهای فرکانسی اشاره دارد که EEG  خام را تشکیل می دهند. QEEG همانند EEG ثبت می شود، اما داده های آن به صورت سر های رنگی از طیف قرمز تا آبی نمایش داده می شود.
از موارد کاربرد نقشه مغزی می توان به تشخیص صرع و کانون آن، افسردگی، بیش فعالی، وسواس و… نام برد.

سایر تکنیک های تصویربرداری مغز و کاربرد نقشه مغزی

مانند CT، MRI، PET، SPECT عواملی مانند جریان خون مغزی، متابولیسم یا یکپارچگی ساختاری را مورد اندازه گیری قرار می دهند
در حالیکه QEEG ابزاری است که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می نماید به طوریکه اطلاعات حاصل از آن تجزیه و تحلیل پیچیده ای از ویژگی های امواج مغزی مانند فاز ، دامنه، قدرت و فرکانس را فراهم می کند.
در حقیقت، اختلال در امواج الکتریکی مغز گاهی اوقات ممکن است به تنهایی نشانه اولیه یک نابهنجاری باشد.

شکل 1: در سمت راست تحلیل QEEG نشان داده شده است که از طریق آن می توان باندهای فرکانسی مختلف را در مغز مشاهده کرد و در سمت چپ شکل کلاسیک نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) بدون هیچ گونه تحلیل نشان داده شده است.

تفسیر QEEG
کاربرد نقشه مغزی

با توجه به اینکه خروجی ثبت نقشه مغزی به صورت سر های رنگی در فاز فرکانس می باشد، برای تشخیص اختلالات فرد درمانگر باید توانایی تفسیر نقشه مغزی را داشته باشد که افراد میتوانند این دانش را با شرکت در کارگاه های آموزشی کسب نمایند.
* شرکت روان مد تجهیز کارگاه های تئوری و عملی نقشه مغزی و تفسیر QEEGرا با اساتید مجرب برگزار می کند.

عوارض نقشه مغزی

از آنجا که کاربرد نقشه مغزی در تشخیص اختلالات می باشد و در انجام این پروسه صرفا امواج مغزی از سطح سر توسط الکترود ها دریافت می شود، بنابراین این روش تشخیصی هیچگونه عوارضی ندارد.
در برخی از موارد مانند افرادی که صرع دارند یا دچار تشنج می شوند با مراقبت های ویژه تری ثبت گرفته می شود تا احتمال عوارض QEEG برای این افراد هم به صفر برسد.

هزینه نقشه مغزی

هزینه نقشه مغزی دارای تعرفه ی مشخصی می باشد که حتی برخی از بیمه ها آن را پرداخت می نمایند اما در ایران، هزینه QEEG با توجه به موقعیت جغرافیایی کلینیک متفاوت می باشد.
پس هزینه ی نقشه مغزی متغیر می باشد.

پایگاه داده های نرمال نقشه مغزی (QEEG)
نقشه مغزی چیست

جهت رسیدن به تشخیص نابهنجاری های مغز افراد لازم است یافته های حاصل از QEEG آنها با پایگاه داده های نرمال افراد سالم همسن و هم جنس خودش مقایسه گردد. این پایگاه داده ها شامل نقشه مغزی ثبت شده از تعداد زیادی از افراد سالم به دست می آید. در این پایگاه داده ها مقایسه ها به صورت Z scores نمایش داده می شوند.

نحوه ی به دست آوردن نقشه مغزی (QEEG)
تفسیر نقشه مغزی

برای رسیدن به نقشه مغزی، ابتدا کلاه مخصوصِ دستگاه، که دارای الکترود می باشد، بر روی سر فرد قرار داده می شود. الکترودها ی کلاه جهت ثبت امواج مغزی است. در محل اتصال الکترود ها از ژل مخصوص استفاده می شود تا امواج مغزی به راحتی بتوانند توسط آنها دریافت شوند. در حین ثبت نقشه مغزی گاهی نیاز است فرد چشمانش را بسته و یا باز نگه دارد. همچنین ممکن است از فرد خواسته شود مطلبی را بخواند یا عملیات ریاضی ساده ای را انجام دهد. فرد تا حد امکان می بایست آرام و بی حرکت بماند و از انجام هر گونه حرکت اضافی، فشار دادن دندان ها بر روی همدیگر، پلک زدن و قورت دادن آب دهان، تا حد ممکن خودداری نماید.
ثبت نقشه مغزی، بسته به پروتکل انجام، حدود 10 الی ۳۰ دقیقه زمان می برد. پس از ثبت الکتروانسفالوگرافی کمی، اطلاعات به دست آمده توسط نرم افزار به عدد تبدیل شده و وارد نرم افزار بانک اطلاعاتیِ نقشه مغزی نرمال می گردد و پس از یک سری محاسبات ریاضی و تحلیلی بر روی این داده ها، تحلیل نقشه مغزی بر اساس بانک اطلاعاتی نرمال آماده می شود.
در شکل 2 خلاصه ای از نتایج نقشه مغزی نشان داده شده است. در این شکل، تفاوت بین عملکرد مغز افراد نرمال در قالب پنج باند فرکانسی مختلف قابل مشاهده است. هریک از باندهای فرکانسی آلفا، تتا، دلتا، بتا و بتای بالا در مغز همیشه حضور دارند،
اما در بعضی شرایط برخی از باندهای فرکانسی غالب هستند. برای مثال باند فرکانسی آلفا در زمان استراحت، دلتا در زمان خواب، بتا در زمان مطالعه و انجام یک فعالیت شناختی در مغز غالب است.
در زمان های دیگر، حضور و یا عدم حضور هر یک از این باندهای فرکانسی می تواند نشانه یک اختلال باشد.

شکل 2: خلاصه ای از آنالیز qEEG

پیش از ثبت نقشه مغزی (QEEG) چه کارهایی باید/نباید انجام داد؟
عوارض نقشه مغزی

– موها و محل اتصال الکترود ها روی پوست میبایست کاملاً تمیز بوده
و از هرگونه چربی و یا محصولات مراقبت از پوست و مو عاری باشد.
– قبل از ثبت نقشه مغزی از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین خودداری شود.
– از گرسنگی و یا مصرف غذاهای قندی در زمان اجرای نقشه مغزی پرهیز شود.
– فرد میبایست قبل از ثبت نقشه مغزی استراحت کافی داشته باشد و دچار بی خوابی نباشد.
– در صورت مصرف دارو، حتما آن را گزارش کنید.

چه مواردی نقشه مغزی (QEEG) تجویز می شود؟
هزینه نقشه مغزی

در صورت تشخیص یک اختلال و یا ابهام در مورد وجود یا عدم وجود یک اختلال در مغز می توان از این ابزار کمک گرفت.با مشخص شدن تغییرات موجود در نقشه ی مغز نسبت به حالت نرمال، میتوان به وجود اختلال در فرد پی برد. بسیاری از این مشکلات و اختلالات مغزی با تغییر در امواج مغز در مناطق خاصی از مغز تظاهر می کنند. استفاده از نقشه مغزی این امکان را فراهم می کند تا بتوانیم با استفاده از آن ارزیابی دقیقی از اثرات اختلال بر روی مغز داشته باشیم
و همچنین به موازات ابزارهای سنتی، شدت بیماری را از طریق شدت نابهنجاری های مغزی تخمین بزنیم.

شکل 3: در این تصویر فعالیت امواج مغزی یک فرد مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه در مقایسه با جمعیت نرمال نشان داده شده است.

علاوه بر این، مراجعان طی درمان جهت بررسی روند بهبودی مورد ارزیابی قرار می گیرند. عمدتاً این ارزیابی ها از طریق پرسشنامه انجام می شود که نتایج دقیقی به دنبال نخواهد داشت.
در این صورت استفاده از نقشه مغزی می تواند بدون در نظر گرفتن شرح حال مراجع، به ما اطلاعاتی در مورد تغییرات مغزی او ارائه دهد که بر اساس مقایسه آن با نتایج حاصل از نقشه مغزی
مراجع قبل از شروع درمان با نقشه مغزی مراجع بعد از درمان تشخیص دهیم
که چه تفاوتی در وضعیت مغزی او در اثر درمان به وجود آمده است.

ابتدا چند مورد را باید توضیح بدهیم: در قسمت ابتدایی این نقشه که با رنگ های سبز، قرمز و آبی نمایش داده شده است ما می توانیم فرکانس هر موج مغزی را ببینیم.

انحراف استاندارد چیست؟
کاربرد نقشه مغزی

یک مفهوم آماری است که نشان می دهد به طور میانگین داده ها به چه میزان از مقدار متوسط فاصله دارند، هرچه داده ها به سمت صفر نزدیک شوند نشان می دهد که به میانگین نزدیک تر هستند.

حال با این اطلاعات متوجه می شویم که مفهوم این تصاویر در ابتدای نقشه مغزی qEEG چیست؟
عوارض نقشه مغزی

نام هر فرکانس موج مغزی در بالا نوشته شده است و شدت آن موج مغزی با توجه به انحراف استاندارد آن از نرمال به صورت رنگ نمایش داده شده است، که بخش اول نشان دهنده شدت موج مغزی نسبت به نرمال و
در قسمت بعدی ( Relative Power ) نشان دهنده توان نسبی آن موج نسبت کل امواج است که مانند قبل با رنگ نمایش داده می شود .

روابط مغزی ( Brain Connectivity )

در قسمت پایین تر روابط بین نقاط مغزی نمایش داده می شود.

این بخش هر زمانی که روابط مناطق مغزی از نرمال کمتر باشد با خط آبی نمایش داده می شود
هرچه این شدت کم بودن زیاد باشد ضخامت آن خط بیشتر می شود
و در مورد روابط بیش تر از نرمال با رنگ قرمز نمایش داده می شود .

حالتی هم که روابط مغزی نرمال و عادی باشند هیچ خطی کشیده نمی شود و فقط نقاط مغزی به صورت دایره های سفید مجزا از هم نمایش داده می شوند.

	الگو مغزی نرمال
	رابطه مغزی کمتر از نرمال در نقاطی که با خط آبی به هم متصل شده اند
	رابطه مغزی بیشتر از نرمال در نقاطی که با خط قرمز نمایش داده شده اند

ضخامت هر خط نشان دهنده تغییر روابط بین نقاط با توجه به نرمال است و انحراف استاندارد صفر بدون کشیده شدن خط نمایش داده می شود.

انتها/ نقشه مغزی چیست؟